سیزدهم آبان از مهم ترین روزهای تاریخ معاصر ایران زمین محسوب می شود. هنگامه ای مهم که در نهان خود شاهد وقوع سه رویداد حساس کشور همچون تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه در 1343، راهپیمایی دانش آموزان در 1357و تسخیر سفارت آمریکا در 1358بوده است.

مبارزه های ملت ایران در طول سده های گوناگون، حکایت از تلاشی مهم برای سرنگونی طاغوتیان زمان دارد. کوشش هایی که در راه دستیابی به استقلال و آزادی صورت می گرفت و سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسید. با نگاهی به پیشینه قیام های مردمی برای سرنگونی حکومت پهلوی این حقیقت به دست می آید که رخدادهای بسیاری در این مسیر به وقوع پیوست تا مردم کشور به آرمان والای خویش یعنی استقلال و آزادی دست یابند.
یکی از این رویدادهای مهم در 13 آبان 1343 هجری خورشیدی به وقوع پیوست. هنگامه ای که مأموران رژیم پهلوی، امام خمینی را به دلیل مخالفت با امتیاز کاپیتولاسیون و اعتراض به این موضوع در قم دستگیر و به ترکیه تبعید کردند. زیرا ایشان علیه اقدام های رژیم و اوضاع نا به سامان کشور سخنرانی کردند و ابعاد مختلف این امر را مورد انتقاد قرار داد. به همین دلیل حکومت در واکنشی سریع به تبعید ایشان از کشور روی آورد.
اتفاق دیگری که سبب شد تا 13 آبان، روزی مهم در تاریخ معاصر کشور قلمداد شود، راهپیمایی دانش آموزان در مخالفت با اعمال حکومت پهلوی در 1357 هجری خورشیدی به شمار می رود. این سرمایه های گرانقدر در این روز، حماسه ای بزرگ خلق کردند و در حالی که مدرسه های خویش را تعطیل کرده بودند، به طرف دانشگاه تهران رفتند تا بار دیگر پیوند خود را با امام خمینی(ره) اعلام کنند. با ورود دانش آموزان به دانشگاه، مأموران، آن مکان را محاصره کردند و تعداد زیادی از آنان را به شهادت رساندند. این گونه 13 آبان مقدمه ای بر حضور فعال تر این قشر در مسیر انقلاب اسلامی شد و به همین منظور هر ساله یاد و خاطره آن گرامی داشته می شود.
امام خمینی از 1357خورشیدی به عنوان رهبری بصیر و آگاه در سخنرانی های خود به نقش و جایگاه دانش آموزان و دانشجویان در انقلاب اسلامی اشاره و بر وظایف آنها در برابر انقلاب تاکید کردند، به همین مناسبت در سخنرانی 10 آبان 1358خورشیدی، به آنها فرمودند: «بر دانش آموزان ، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با قدرت تمام ، حملات خود را علیه آمریکا و اسرائیل گسترش داده و آمریکا را وادار به استرداد این شاه مخلوع جنایتکار نمایند و این توطئه ی بزرگ را بار دیگر، شدیداً محکوم کنند.»
انتشار پیام امام(ره) باعث شد تا دانشجویان دانشگاه های تهران، پلی تکنیک، صنعتی شریف و دانشگاه ملی در 13 آبان 1358 خورشیدی در یک راهپیمایی به مناسبت روز دانش آموز، تا سفارت آمریکا حرکت کنند و این مکان را به تسخیر کامل خود درآورند.
امام(ره) به دنبال این امر در 14 آبان 1358 هجری خورشیدی با ایراد سخنرانی، از اقدام انقلابی دانشجویان پشتیبانی کردند و فرمودند: «آن مرکزی هم که جوان های ما رفتند گرفتند- آن طور که اطلاع دادند- مرکز جاسوسی و مرکز توطئه بوده است. آمریکا توقع دارد که شاه را ببرد به آنجا مشغول توطئه، پایگاهی هم اینجا برای توطئه درست کنند، و جوان های ما بنشینند و تماشا کنند.»
سایروس ونس وزیر امور خارجه آمریکا در دوره رییس جمهوری جیمی کارتر، در این باره گفته است: «هیچ فردی در روز واقعه نمی توانست پیش بینی کند که این ماجرا به یکی از پیچیده ترین مشکلات سیاست خارجی آمریکا مبدل خواهد شد... این آغاز یک داستان دردناک برای ملت آمریکا بود... در مراحل اولیه بحران ما تصور نمی کردیم مدت زیادی گرفتار این مساله خواهیم شد... نیازی نیست بگویم که شکست عملیات نجات، تلخ ترین شکست و دلشکستگی برای خود من در مدت چهار سال خدمت در کاخ سفید بود!»
سرانجام پس از گذشت 444 روز از زمان تسخیر سفارت آمریکا در 30 دی 1359 خورشیدی بیش از 50 گروگان آمریکایی اجازه خروج از ایران را به دست آوردند.
تسخیر سفارت آمریکا در نخستین سال پس از سقوط حکومت پهلوی، سرآغاز تحول های بسیاری در مسیر حرکت انقلاب اسلامی ایران شد و بر دگرگونی های سیاسی و رخدادهای مرتبط با انقلاب در آن خارج و داخل کشور تاثیر گذاشت.
این رخداد نخست با شور انقلابی دانشجویان همراه بود اما به مرور به صورت یک بحران بین المللی تبلور یافت و در تاریخ روابط بین الملل محل بحث و مجادله فراوان شد و همچنین در داخل کشور نیز دیدگاه های مختلفی در این باره شکل گرفت و با تار و پود تاریخ معاصر ایران پیوندی عمیق خورد.
در یک نگاه کلی می توان نتیجه گرفت که شرایط داخلی و بین المللی اکنون با شرایط آن زمان تفاوت های بسیاری کرده است، از این رو باید برای دریافت درکی صحیح و منطقی از این رخداد تاریخی، آن را در شرایط ویژه زمانی خود مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، در غیر این صورت قضاوت در مورد آن قضاوتی واقع بینانه نیست و منشا اختلاف نظرهای گوناگون خواهد شد.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز 13 آبان با «سیدمحمدهاشم پوریزدان پرست» عضو هیات علمی دانشگاه شیراز به گفتگو پرداخت.
سید محمد هاشم پوریزدان پرست با اشاره به سیاست های دولت آمریکا در ایران گفت: دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) در 13 آبان 1358 خورشیدی و در اقدامی انقلابی همراه با مردمی که به منظور بزرگداشت نخستین سالگرد کشتار دانش آموزان در 1357 خورشیدی قصد داشتند به سمت دانشگاه تهران حرکت کنند، از خیابان طالقانی به طرف این دانشگاه رفتند و سفارت آمریکا در تهران را تسخیر کردند. امام خمینی(ره) از تسخیر سفارت آمریکا به وسیله دانشجویان آگاهی نداشت و دانشجویان نیز در روز نخست تسخیر، نگران بودند که ممکن است امام(ره) از این اقدام ناراضی باشد و دستور دهد تا آنها را از سفارت بیرون کنند، اما وی با این حرکت نه تنها مخالفت نکرد بلکه در پیامی فرمودند؛ مکان مناسبی را تسخیر کردید، مراقب باشید که از دست شما بیرون نیاورند. وقتی این پیام در سفارت آمریکا به دانشجویان رسید، سبب شادی فراوان آنها شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در ارتباط با برنامه دانشجویان از تسخیر سفارت آمریکا و حمایت های مردمی که از آنها صورت گرفت، تصریح کرد: برنامه دانشجویان به این صورت بود که برای اعتراض به حضور محمدرضا پهلوی در آمریکا، سفارت آن کشور در ایران را تسخیر کنند و با این کار اعتراض خود را به جهان نشان دهند و بعد از چند روز از آنجا بیرون بیایند، اما اتفاق هایی که در روزهای بعد رخ داد و حمایت امام(ره) و مردم از این جریان سبب تسخیر سفارت آمریکا و 444 روز گروگانگیری شد. هیچ فردی تصور نمی کرد که اشغال سفارت این مدت طول بکشد، هر چند این امکان وجود داشت که اگر این سفارت را تسخیر نکنند، دولت آمریکا با هدفی خاص، یکی از گروهک ها را به ظاهر علیه خود به کار بگیرد تا روحیه استکبار ستیزی مردم ایران را منحرف کند. به هر صورت تسخیر سفارت به وسیله دانشجویان پیرو خط امام(ره) انجام شد و در آن روزها تمام قشرهای مردمی با تجمع در روبروی سفارت این کشور، حمایت خود را از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) و اقدام انقلابی آنها، اعلام کردند.
وی در ادامه در مورد پیامدهای داخلی و خارجی تسخیر سفارت آمریکا در ایران، اظهار داشت: دولت آمریکا، افراد به ظاهر بی طرف را برای گفت و گو به ایران فرستاد که امام خمینی(ره) نخستین شرط برای این امر را تحویل محمدرضا پهلوی به دولت جمهوری اسلامی ایران دانست، به همین دلیل آنها پیش از رسیدن به ایران مجبور به بازگشت شدند. آزاد کردن زن ها و سیاه پوست های داخل سفارت به دستور امام(ره)، تاثیر زیادی در جهان داشت و پنج هزار کشیش سیاه پوست آمریکایی از این اقدام دانشجویان حمایت کردند.
سید محمد هاشم پوریزدان پرست در ادامه یادآور شد: به همین دلیل امام خمینی(ره) از حرکت دانشجویان در 13 آبان 1358 خورشیدی به عنوان «انقلاب دوم» نام برد. تغییر روحیه مردم باعث شد که آنان به خودشان ایمان داشته باشند و از محاصره و تحریم ترسی به دل راه ندهند. دانشجویان پیرو خط امام با اقدام انقلابی خود، جنگی را که قرار بود ابرقدرت ها بر ایران در همان نخستین سال های پیروزی انقلاب اسلامی تحمیل کنند به عقب انداختند و مردم را برای رویارویی با آنان آماده ساختند. در این میان امام خمینی(ره) در آذر 1358خورشیدی یعنی سه هفته بعد از تسخیر سفارت آن کشور، دستور تشکیل ارتش 20 میلیونی را صادر کردند و آموزش نظامی مردم و جوانان انقلابی، بعد از آن آغاز شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پایان بیان کرد: دانشجویان پیرو خط امام با اقدام انقلابی خود، با داشتن یک تریبون جهانی در مدت 444 روز و با جلب توجه کامل مردم جهان و کنجکاوی آنان برای دانستن سرانجام مبارزه یک ملت تازه انقلاب کرده، در حقیقت یک رسانه را برای بیان عقاید و دیدگاه های خویش در سطح جهانی به دست آوردند و خبرگزاری های جهان را به کار گرفتند. دانشجویان با اقدام انقلابی خود، مردم کشور را در محور مبارزه با دشمنان ملت ایران به وحدت رساندند و توانستند خط اصیل فرهنگ سیاسی اسلام، یعنی خط امام(ره) را در کشور و سیاست های داخلی و خارجی آن مطرح و راه آینده نظام را روشن سازند.
*منابع
سالیوان، ویلیام، ماموریت در ایران، ترجمه محمود مشرقی، تهران، هفته، چاپ دوم، 1361
صحیفه نور، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره)،1378

انتهای پیام/