رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران معتقد است: تهران تقریبا در برابر همه حوادث آسیب پذیر خواهد بود، چرا که مشخصه های آسیب‌پذیری در تهران زیاد است.
به گزارش تیتر ازاد به نقل از خبرگزاری مهر، گروه اجتماعی - نورا حسینی: می گویند تهران شهری است با ریسک بالا در برابر مخاطرات مختلف. رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، پایتخت را در برابر زلزله‌ای بزرگ، ناچیز و غیرقابل قبول توصیف می کند که می تواند امنیت ملی را به مخاطره بیاندازد. برخی از مسئولان کشور هم ترجیح می دهند تصور تهران در هنگام زلزله را نکنند. برخی زلزله تهران را فاجعه قرن می دانند که مشخص نیست چه تعداد از خانه های این شهر باقی می ماند. حوادثی مانند پلاسکو و انفجار خیابان شهران آنها را در این باور که تهران توانایی مقابله با بحران را ندارد، کمک کرده است. احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اما معتقد است وضعیت به این وخیمی که مطرح می شود، نیست.
او در گفتگو با خبرگزاری مهر در خصوص میزان آسیب پذیری شهر تهران در برابر زلزله گفته است:
*میزان آسیب پذیری ما در برابر سوانحی چون زلزله تا چه اندازه است و چه اقداماتی باید برای افزایش ایمنی در این زمینه انجام داد؟ تهران در برابر کدام مخاطرات آسیب پذیر است؟
- همه کشورها در سطح ملی و در سطح محلی باید برنامه کاهش خطر برای کشور و شهرها داشته باشند. متاسفانه باید بگویم که تاکنون کشور ما دارای نقشه راه جامعی برای کاهش خطر بلایا نبوده است که این موضوع بر اساس تعهد بین المللی که داده ایم باید در اولویت مسئولین و دولت قرار گیرد هر چند برنامه هایی در بخش های مختلف وجود دارد، اما سند جامع کشوری نداریم.
البته اقداماتی در این زمینه شروع شده است اما هنوز در ابتدای راه هستیم. این برنامه باید تا سال ۲۰۳۰ اقدامات کشور را تبیین کند یعنی حداقل باید سه برنامه ۵ ساله میزان آسیب تهران به خیلی از عوامل بستگی دارد. مطالعات تاب آوری تهران که اخیرا در تهران انجام شده نشان می دهد که تاب آوری تهران در برابر حوادث متوسط استرا پوشش دهد. بنابراین بسیار مهم و حساس است و باید دقیق تدوین شود. البته در تهران موضوع متفاوت است. تهران در سال ۱۳۸۰ برنامه جامع کاهش خطرپذیری داشت و در مدت این ۱۵ سال اقدامات زیادی در خصوص مدیریت بحران انجام شده است. به عنوان مثال ساخت پایگاه های مدیریت بحران، ساخت مرکز فرماندهی مدیریت بحران و تدوین نقشه راه های اضطراری از نتایج و دستاوردهای این برنامه بوده است. بخش زیادی از این برنامه انجام شده است اما اکنون پس از گذشت ۱۵ سال از تدوین آن برنامه، ما نیازمند برنامه جدید با رویکرد جدید هستیم که در واقع همان رویکرد تاب آوری شهری است که در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفته است.
تهران تقریبا در برابر همه حوادث آسیب پذیر است چرا که مشخصه های آسیب پذیری در تهران زیاد است مثلا تراکم جمعیت در شهر تهران بسیار بالا است. تهران دارای گسل های متعددی است. علاوه بر آن مسیل های زیادی در تهران وجود دارد، میزان بافت فرسوده در شهر تهران زیاد است و همچنین زیرساخت های حیاتی شهر فرسوده و قدیمی هستند اما اگر بخواهیم بگوییم که تهران در برابر کدام مخاطره بیشترین آسیب را متحمل خواهد شد، باید بگوییم که تهران در برابر زلزله بیشترین آسیب را خواهد دید. البته من برخلاف این که می گویند اگر در تهران زلزله بیاید بزرگترین فاجعه تاریخ رخ می دهد، بر این باور نیستم. میزان آسیب تهران همانطور که گفتم به خیلی از عوامل بستگی دارد. مطالعات تاب آوری تهران که اخیرا ما در تهران انجام دادیم نشان می دهد که تاب آوری تهران در برابر حوادث متوسط است. این بدان معنی است که تهران می تواند زلزله و مخاطرات دیگر را علیرغم آسیب پذیری مدیریت کند. ظرفیت های زیادی وجود دارد که اگر از آنها استفاده کنیم وضعیت ایمنی شهر بهبود خواهد یافت. مهم این است که ما برای استفاده از این ظرفیت ها چقدر برنامه داریم و چقدر متولیان امر با هم هماهنگ هستند.
*تهران و ایران در میان کشورهای ایمن چه جایگاهی دارند؟
- وقتی صحبت از آسیب پذیری می کنیم باید ببینیم که منظورمان چیست. از نظر آسیب پذیری اقتصادی تهران واقعا آسیب پذیر است چون بسیاری از فعالیت های اقتصادی کشور در تهران متمرکز شده است. گزارش دیگری که می توان به آن اعتماد کرد گزارش جهانی ارزیابی خطر بلایا است که در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل منتشر شده است. در این گزارش آمده است که ایران در کنار کشورهایی مثل شیلی، اندونزی، پاکستان از نظر منابع اعتباری، دارای نقص است و باید در این زمینه سرمایه گذاری کند. این گزارش تاکید می کند که ایران باید در زمینه بازسازی بافت های فرسوده سرمایه گذاری کند. در سال ۲۰۱۳ هم سازمان ملل گزارشی را به نام گزارش اکنون پس از گذشت ۱۵ سال از تدوین برنامه جامع کاهش خطرپذیری، ما نیازمند برنامه جدید با رویکرد جدید هستیم که در واقع همان رویکرد تاب آوری شهری است که در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفته استجهانی خطر بلایای طبیعی منتشر کرد که در آن گزارش میزان خطر کشورها بر اساس شاخصی به نام شاخص خطر جهانی سنجیده شده است. در گزارش سال ۲۰۱۴ این نهاد، جایگاه ایران در بین ۱۷۳ کشور در رده ۱۱۲ قرار دارد. در اینجا می خواهم تاکید کنم که باید دید این رتبه بندی ها بر اساس چه عواملی سنجیده می شود. مهم این است که نقاط ضعف خودمان را بشناسیم، ظرفیت های خودمان را شناسایی کنیم و برای کاهش خطر بلایا برنامه مدون و تعهد لازم را داشته باشیم. جالب است که این گزارش تاکید می کند که ایران یکی از کشورهایی است که مناطق شهری آن دارای آسیب پذیری زیادی است. دلیل آن هم این است که میزان شهرنشینی در ایران بیش از متوسط جهانی است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ میزان شهرنشینی در ایران حدود ۷۲ درصد است که این میزان در دنیا حدود ۵۵ درصد است.
اما انصافا باید گفت که طی چند سال گذشته اقدامات خوبی انجام شده است مثل همین اقداماتی که به آن اشاره کردم. اخیرا نقشه گسل های تهران مورد تایید شورای عالی شهرسازی کشور قرار گرفت و در طرح تفصیلی تهران لحاظ شد. این اقدام حدود ۱۰ سال زمان برد. اقدامات کاهش خطر بلایا اقدامات آنی نیستند. حتما نیازمند زمان و مطالعات فراوان و هم چنین اقدامات متعددی هستند.
* با توجه به وجود گسل هایی در شهر تهران و همچنین بافت فرسوده برخی از مناطق مرکزی شهر چه اقداماتی برای مقاوم سازی پایتخت در برابر زلزله صورت گرفته است؟ آیا تهران در برابر یک زلزله ۶ ریشتری تاب مقاومت دارد؟
- نخست این که بافت فرسوده تنها به نقطه مرکزی شهر تهران محدود نمی شود و بخش قابل توجهی از مناطق جنوبی و حتی مناطق شمالی تهران نیز از بافت فرسوده برخوردار است. البته با توجه به اعمال آیین نامه ساخت و ساز ایمن و مقاوم در برابر زلزله (آیین نامه ۲۸۰۰) از آغاز دهه ۷۰ تمامی ساختمان های دارای مجوز از شهرداری بافت فرسوده تنها به نقطه مرکزی شهر تهران محدود نمی شود و بخش قابل توجهی از مناطق جنوبی و حتی مناطق شمالی تهران نیز از بافت فرسوده برخوردار است از طرفی اجرای صحیح ساختمان های فلزی یا بتنی هر یک نکات فنی خود را دارد که متاسفانه در برخی موارد بر اثر اجرای ضعیف و کمبود نظارت ها مورد توجه قرار نگرفته است از آن تاریخ به بعد به لحاظ مقاومت سازه در برابر زلزله محتمل محاسبه شده و می توان گفت ساختمان هایی که از این تاریخ به بعد با اجرای مناسب احداث شده اند، در برابر زلزله مقاوم هستند. البته اجرای صحیح ساختمان های فلزی یا بتنی هر یک نکات فنی خود را دارد که متاسفانه در برخی موارد بر اثر اجرای ضعیف و کمبود نظارت ها ممکن است برخی ساختمان های جدید نیز به لحاظ مقاومت مشکلاتی داشته باشند.
در خصوص اجرای سیاست های تاب آوری شهر و غلبه بر بافت فرسوده نیز خوشبختانه شورای شهر و شهرداری تهران در سال های اخیر نسبت به اعطای مشوق های نوسازی و تجمیع ریزدانه ها (واحد مسکونی کوچک) اقدام کرده است و بخش قابل توجهی از نوسازی بافت های فرسوده شامل ایجاد این تسهیلات از سوی شهرداری تهران است. در نهایت ذکر این نکته ضروری است که ساختمان های مسکونی متعلق به مردم و بخش خصوصی باید به لحاظ اقتصادی و حقوقی از سوی شهروندان مقاوم سازی و نوسازی شوند و شهرداری تهران و نهادهای مالی و بانکی صرفا می توانند تسهیلات و مشوق هایی را برای تسریع در این روند اعطا کنند. البته واقعیت این است که غلبه بر بافت فرسوده به زمان نیاز دارد و نمی توان انتظار داشت که حجم گسترده این بافت ظرف زمان کوتاه تخریب و نوسازی شود. این کار به زمان زیاد و اختصاص بودجه هایی با سود مناسب نیاز دارد. در مورد زلزله شش ریشتری هم به این نکته توجه کنیم که تهران در برابر زلزله بالا آسیب پذیر است. البته میزان آسیب رسانی زلزله به شاخص های مختلفی چون قدرت، عمق، ساعت وقوع و ... نیز بستگی دارد.
برای ایمن سازی شهرها در برابر حوادث تجربیات زیادی در دنیا وجود دارد. پروژه هایی مثل جامعه ایمن که توسط دانشگاه کارولیسنکای سوئد پیشنهاد شده است یکی از این پروژه هاست که بیشتر بر روی حوادث شهری تاکید دارد. این پروژه در بعضی شهرهای ایران از جمله شهر تهران اجرا شده است. پروژه دیگری که از طرف سازمان جهانی بهداشت معرفی شده است پروژه شهر سالم نام دارد که به دنبال سالم سازی فضاهای شهری و شهروندان است. در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی اختصاصا آخرین نسخه ای که توسط دفتر استراتژی بین المللی کاهش خطر بلایای سازان ملل پیشنهاد شده است موضوع تاب آوری شهری است. این کمپین از سال ۲۰۱۰ در جهان شروع شده و هم اکنون بیش از ۳۰۰۰ شهر از اصول ده گانه آن پیروی می کنند. اصول این پروژه بر موضوع استفاده از ظرفیت های حاکمیتی، اجتماعی، طبیعی، اقتصادی و فرهنگی شهر برای افزایش ایمنی و تاب آوری شهر تاکید دارد.
*تهران شهری است که روی گسل های متعدد احداث شده و همانگونه که اشاره شد، موضوع زلزله به عنوان مهمترین بحران احتمالی آن در نظر گرفته شده است، برای پیشگیری از وقوع حوادث جبران ناپذیر در برابر زلزله چه کرده ایم؟
-بررسی‌های زمین شناسی مشخص کرده است که شهر تهران روی گسل‌های متعدد اصلی و فرعی بنا شده و پیرامون آن را گسل‌های مهمی مانند مشا و پارچین احاطه کرده که شواهد فعالیت آنها بر پایه مطالعات زمین شناسی و ثبت دستگاهی زمین لرزه وجود دارد. همچنین مطالعات مربوط به ثبت دستگاهی زمین‌لرزه‌ها بیانگر فعال بودن پهنه البرز مرکزی است، هر ساله نیز زمین لرزه‌های متعددی با بزرگای کم تا متوسط در محدوده تهران ثبت می‌شود که می‌توان آنها را به گسل‌های فعال محدوده که با زمین لرزه های مخرب در طول تاریخ همراه بوده اند، ارتباط داد. مطالعات GPS نیز بیانگر کوتاه شدگی و حرکت برشی در پهنه جنوبی البرز مرکزی است و محدوده تهران نیز در این پهنه زمین ساختی قرار می گیرد. که نتیجه انباشت انرژی حاصل از این حرکات، رخداد زمین لرزه است. مدارک تاریخی هم مبین رخداد زمین لرزه های شدید در محدوده شهر باستانی ری و نواحی شمالی آن (موقعیت فعلی شهر تهران) است. این بخش از البرز در گذشته دارای سابقه زمین لرزه های مخرب بوده است.
با توجه به وجود مخاطرات متعدد در شهر تهران به ویژه قرارگیری آن در پهنه با خطر لرزه‌ای بسیار زیاد، وجود گسل‌های متعدد در داخل و خارج شهر و احتمال وقوع زلزله در کلان‌شهر تهران، انجام اقدامات پیشگیرانه الزامی است. یکی از راهکارهای موثر در کشورهای لرزه خیز پیشرو، راه اندازی و بکارگیری سامانه هشدار سریع زلزله است که با استفاده از آن می توان قبل از رسیدن امواج مخرب زلزله از رخداد زلزله آگاه و با انجام اقداماتی نسبت به کاهش خسارات زلزله (مانند جلوگیری از رخداد حوادث ثانویه مانند آتش سوزی ها و ...) و حفظ جان شهروندان اقدام کرد. در این راستا سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با همکاری آژانس همکاری های بین المللی ژاپن (جایکا)، برنامه ایجاد و بهره برداری آزمایشی سامانه هشدار سریع زلزله را در دستور کار خود قرار داد. این سامانه از ۴ بخش تشکیل شده است که شامل شبکه پایشی (ایستگاههای شتابنگاری) در محدوده گسل مشاء، سیستم ارتباطی رادیویی، نرم افزار تشخیص و هشدار سریع زلزله و درنهایت ابزار خروجی مانند بلندگو و ... است. با توجه به آزمایشی بودن سامانه، پس از بهره برداری از آن (در بازه زمانی ۳ ساله)، توانمندی و کارایی آن در زمین لرزه های روی داده بررسی و راستی آزمایی خواهد شد.
فعالیتهای انجام شده در قالب پروژه، به تهیه خروجیها و دستاوردهای زیر منتهی شده که عمده آنها برای نخستین بار احصاء شده است. این دستاوردها شامل ایجاد سامانه آزمایشی هشدار سریع زلزله شهر تهران است که برای اولین بار در کشور و خاورمیانه اجرایی شده است و دستیابی به دانش فنی مربوطه توسط متخصصین داخلی، فراهم سازی امکان آگاه سازی مدیران بحران از رخداد زمین لرزه (در محدوده شرق تهران) قبل از رسیدن امواج مخرب آن، فراهم سازی امکان انجام اقدامات تخصصی مانند قطع جریان گاز و سوخت و ... و در نتیجه جلوگیری از رخداد حوادث ثانویه(در صورت تکمیل طرح) و فراهم سازی امکان حفظ زیرساخت های حیاتی شهر و در نتیجه امکان استفاده آنها در شرایط پس از رخداد زلزله می شود. در راستای عملیاتی شدن این سامانه نیز تاکنون اقداماتی چون طراحی، جانمایی و احداث ۴ ایستگاه پایشی شتابنگاری در محدوده گسل مشاء در شرق تهران و نصب و راه اندازی تجهیزات مربوطه و پشتیبان، طراحی، خرید و نصب سیستم ارتباطی بین ایستگاههای پایشی و مرکز فرماندهی ستاد مدیریت بحران شهر تهران، طراحی و برنامه نویسی نرم افزار هشدار سریع زلزله در بخش ایستگاه و مرکز بررسی زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات و انتخاب روش ارسال خروجی های سامانه هشدار سریع زلزله به ذینفعان و شروع بررسی های مربوط به راستی آزمایی سامانه انجام شده است.
*در حال حاضر این سامانه در چه مرحله ای قرار دارد؟
- هم اکنون سیستم آزمایشی هشدار سریع زلزله بر روی گسل مشاء به عنوان یکی از گسل های خطرناک تهدید کننده شهر تهران راه اندازی و در حال تست و ارزیابی است و به موازات، برنامه ریزی به منظور نصب و راه اندازی این سیستم برای سایر گسل های فعال اطراف تهران در دستور کار سازمان قرار دارد.
هم اکنون سیستم آزمایشی هشدار سریع زلزله بر روی گسل مشاء به عنوان یکی از گسل های خطرناک تهدید کننده شهر تهران راه اندازی و در حال تست و ارزیابی است و به موازات، برنامه ریزی به منظور نصب و راه اندازی این سیستم برای سایر گسل های فعال اطراف تهران در دستور کار سازمان قرار داردسایر برنامه های در دست اجرا نیز شامل ارزیابی عملکرد سامانه در زمین لرزه های روی داده و راستی آزمایی خروجی های سامانه، تکمیل ایستگاههای شتابنگاری و توسعه آنها بر روی سایر گسل های لرزه زا و خطرناک اطراف تهران، تدقیق متودولوژی و روابط استفاده شده در سامانه و بومی سازی ضرایب مربوطه با توجه به شرایط زمین ساختی محدوده تهران، برنامه ریزی در بخش خروجی های سامانه به منظور تبدیل پیام هشدار به اقدامات تخصصی (مانند توقف مترو و قطع شریانهای حیاتی (گاز، سوخت، برق و ...)، آموزش و فرهنگ سازی سامانه هشدار سریع زلزله و برنامه ریزی به منظور فراهم سازی زیرساخت های مربوط به هشدار عمومی می شود.
*نحوه تصمیم گیری برای مقابله با بحران های احتمالی در تهران چگونه است؟ چند دستگاه مسئولیت دارند و چقدر هماهنگی بین دستگاه ها وجود دارد؟ در قالب این سطح بندی چه وظایفی برای شورای هماهنگی مدیریت بحران تهران در نظر گرفته شده است؟
- قانونگذار با درک شرایط بحرانی و تفاوت آن در نقاط مختلف کشور، سطوح مختلفی برای مدیریت بحران تدوین کرده است. در این تقسیم بندی، بحران دارای چهار سطح مدیریتی است که شامل شورای عالی مدیریت بحران کشور به ریاست رئیس جمهور، شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور به ریاست وزیر کشور، شورای هماهنگی مدیریت بحران استان ها به ریاست استانداران و شورای هماهنگی شهرستان ها به ریاست فرمانداران است.
مطابق قوانین تدوین شده شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران به منظور سیاست گـذاری کلی، برنامه ریـزی و نظارت عالیه بـر امر مدیریت بحران شهر تهران تشکیل و وظایفی برای این شورا در نظر گرفته شده است.
نگاهی به این وظایف نشان می دهد که شورای هماهنگی مدیریت بحران تهران سیاستگذاری و تعیین راهبردهای جامع در زمینه مدیریت بحران شهر تهران را بر عهده دارد.
*برای افزایش تاب آوری در برابر بحران و اجرای کامل برنامه های پیشگیرانه به چه نکاتی باید توجه کرد؟
اگر نگاه دقیق تری به اولویت چهارم آخرین سندی که در خصوص کاهش خطر حوادث و سوانح در دنیا به تصویب رسیده و قرار است معیار عمل کشورها تا سال ۲۰۳۰ باشد بیندازیم، متوجه خواهیم شد که تأکید می کند که لازم است جوامع، کشورها و حکومت ها آمادگی خود را برای پاسخ مؤثر به حوادث و سوانح و هم چنین بازگشت بهتر از قبل جامعه افزایش دهند. به عبارت دیگر در این سند موضوع آمادگی صرفاً به اقدامات آموزش و تمرینی برای پاسخ محدود نمی شود، بلکه منظور از آمادگی، آمادگی جامعه برای تمامی مراحل بحران اعم از پیشگیری، پاسخ و بازتوانی است. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد آماده بودن برای پاسخ و بازتوانی مؤثر و به موقع است. چه بسا پاسخ هایی که انجام می شوند ولی مؤثر و به موقع نیستند.
لازم است مسئولین و سیاست گذاران امر مدیریت بحران در کشور به خصوص افرادی که در حوزه آمادگی فعالیت می کنند، برنامه های خود را نه فقط بر آمادگی برای پاسخ به حوادث و سوانح متمرکز کنند، بلکه لازم است برای پیشگیری از وقوع بحران، کاهش اثرات سوء آن، پاسخ مناسب و بازتوانی مناسب و به موقع نیز آمادگی ایجاد شودبا این توضیح لازم است مسئولین و سیاست گذاران امر مدیریت بحران در کشور به خصوص افرادی که در حوزه آمادگی فعالیت می نمایند، برنامه های خود را نه فقط بر آمادگی برای پاسخ به حوادث و سوانح متمرکز کنند، بلکه لازم است برای پیشگیری از وقوع بحران، کاهش اثرات سوء آن، پاسخ مناسب و بازتوانی مناسب و به موقع نیز آمادگی ایجاد شود. خلاصه اینکه با این رویکرد اقدامات مرحله آمادگی صرفاً محدود به اقدامات پاسخ نشده و آمادگی جامعه برای تاب آوری را می طلبد، چرا که تاب آوری در برابر سوانح و حوادث یعنی اینکه جامعه یا هر سیستم دیگری بتواند اولاً در برابر حوادث مقاومت کند، ثانیاً چنانچه حادثه ای رخ داد، کارکردهای اصلی خود را حفظ کرده و به حیات خود ادامه دهد و نهایتاً هر چه سریعتر و حتی بهتر از قبل به حالت عادی برگردد.
*برای کاهش خطرپذیری شهر و انجام اقدامات پیشگیرانه به منظور توانمندسازی در برابر بحران ها چه برنامه ای پیش بینی شده است؟
-سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران طرحی را با هدف برنامه ریزی برای کاهش خطر ناشی از حوادث در مقیاس محله های شهر تهران تهیه کرده است که بر اساس یک مدل بومی طراحی شده، به سوالهای مطرح در زمینه مخاطرات، آسیب پذیری ها و ظرفیت ها، میزان خطرات و اولویت بندی آنها به تفکیک ۳۵۴ محله تهران نیازهای کاهش خطرپذیری در مقیاس هر محله، پاسخ داده شده است.
در مرحله اول مخاطرات محلات شهر تهران با تمرکز بر سه خطر بالقوه و بالفعل شهر یعنی زلزله، سیل و لغزش زمین، شناسایی و نقشه آنها برای بلوک های جمعیتی تهیه شده است. در مرحله دوم وضعیت آسیب پذیری بلوک های جمعیتی محلات در ۵ گروه آسیب پذیری جمعیتی، اجتماعی – اقتصادی، دسترسی و زیرساخت لرزه ای شناسایی و با وزن های مختلف محاسبه شده است. در این ۵ گروه جمعا ۳۸ شاخص مختلف که اطلاعات آنها در سطح بلوک های جمعیتی موجود است مورد استفاده قرار گرفت. در مرحله سوم با تلفیق لایه های مختلف اطلاعات محلات، میزان خطر هر بلوک جمعیتی استخراج شده و بلوک ها بر اساس میزان خطر آنهـا به بلوک های با خطـر بسیار بالا، بالا، متوسـط، کم و بسیار کم تقسیم بندی شدند.
در مرحله بعد با برگزاری جلسات متعدد با مسئولین محل، اعم از شورایاران و مدیران سراهای محلات و دیگر معتمدین و مسئولان محلی اطلاعات بدست آمده از مراحل قبل اعتبار سنجی شده است و با نهایی شدن نقشه خطر برای هر محله، مرحله برنامه ریزی برای کاهش خطر بلوک های پرخطر به صورت مشارکت با اعضای محله شروع و نوع مداخلات کاهش خطر و افزایش آمادگی محلات تدوین شده است.
مدل برنامه ریزی حاضر، یک مدل کاملا بومی است که با تلفیق لایه های اطلاعاتی محلات از یک طرف و کسب نظرات ذینفعان محلی از طرف دیگر، می تواند دقیق ترین وضعیت خطر پذیری محلات شهر تهران را در سطح بلوک های جمعیتی مشخص کند. فرایند برنامه ریزی این طرح نیز به صورت کاملا مشارکتی و با حضور ذینفعان محلی اعم از مسئولین دستگاه های مختلف و نمایندگان مردم و سازمان های مردم نهاد در حال انجام است.
*آیا برای کاهش مخاطرات مراکز آموزشی و تقویت ایمنی مدارس نیز طرحی داشته اید؟
-طرح مدرسه آماده با هدف افزایش آمادگی و ایمنی مدارس شهر تهران در مواجهه با حوادث در ۱۰۰۰ مدرسه شهر تهران در حال اجرا است و طی آن مخاطرات غیرسازه مدل برنامه ریزی حاضر، یک مدل کاملا بومی است که با تلفیق لایه های اطلاعاتی محلات از یک طرف و کسب نظرات ذینفعان محلی از طرف دیگر، می تواند دقیق ترین وضعیت خطر پذیری محلات شهر تهران را در سطح بلوک های جمعیتی مشخص کندای مدارس ارزیابی و برنامه کاهش آن ارائه می شود.
پس از تکمیل سند مخاطره هر مدرسه توسط کارشناس آتش نشانی و گروه مدیریت بحران مدرسه، اطلاعات جمع آوری شده در سامانه "مدرسه آماده" وارد شده و براساس امتیاز بدست آمده، مدرسه در یکی از سه سطح قرمز (دارای خطرپذیری بالا)، زرد (خطرپذیری متوسط) و سبز (خطرپذیری پایین) قرار می گیرد. بر همین اساس، طرح کاهش مخاطرات هر مدرسه در سه بازه زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تدوین و به مدارس ارائه می شود تا از طریق راهکارها و توصیه های این برنامه، مسئولان مدارس، خطرپذیری مدرسه را کاهش دهند.
البته سیستم کنترل و مدیریت بحران در شهر بزرگی مانند تهران نمی تواند به صورت متمرکز و تنها به وسیله سازمان های محدود پیاده سازی و اجرا شود بلکه با بهره گیری از مدیریت بحران غیر متمرکز در لایه های پایین تر می توان، شدت آسیب ها را کاهش داد.
هر قدر که بتوان میزان وابستگی به سازمان های مسئول مدیریت بحران را کاهش داد و فرآیند عملیات را به صورت غیرمتمرکز و با توان مردمی اجرایی کرد، کارآیی و اثربخشی بیشتری ایجاد خواهد شد. در این راستا برنامه مدیریت بحران ساختمان نیز پس از بازنگری طرح مدیریت بحران اماکن با هدف ارتقای آمادگی ساختمان و ساکنان آن، تدوین و در حال اجرا است تا در اتفاقاتی شبیه حادثه پلاسکو، قبل از وقوع حادثه بتوان اقدامات پیشگیرانه را در محل حادثه انجام داد.
این برنامه از بخش های تهیه و تدوین سند مخاطرات ساختمان و ارائه برنامه کاهش مخاطرات، شناسایی مخاطرات واحدهای ساختمان، ارائه آموزش های لازم به ساکنان، ارائه برنامه واکنش در شرایط اضطراری و آشنایی با نقشه تخلیه امن اضطراری محله تشکیل شده است.
*در مجموع به اعتقاد شما برای افزایش ایمنی در بخش های مختلف شهر و رسیدن به شاخص های مورد نیاز شهری تاب آور، چه رویکردهای باید در نظر گرفت؟
هر قدر که بتوان میزان وابستگی به سازمان های مسئول مدیریت بحران را کاهش داد و فرآیند عملیات را به صورت غیرمتمرکز و با توان مردمی اجرایی کرد، کارآیی و اثربخشی بیشتری ایجاد خواهد شدتحقق شهر تاب آور نیازمند شناخت حیطه ها، مولفه ها و شاخص های موثر بر تاب آوری شهری، پایش این شاخص در سطح محلات، نواحی، مناطق و کل شهر و برنامه ریزی برای ارتقای تاب آوری شهری است. طبیعتا بررسی و رصد تغییرات مولفه های مختلف تاب آوری در ابعاد مذکور، می تواند وضعیت مقاومت، سازگاری، آمادگی، مقابله و بازسازی و بازتوانی شهر در برابر حوادث را مشخص کند.
بر این اساس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران مطالعات خود را در خصوص نحوه پایش تاب آوری پایتخت از سال ۱۳۹۲ آغاز کرد. پس از سه سال مطالعه در ۴ مرحله مرور نظام مند ابزارهای موجود در دنیا، مطالعه چارچوب مفهومی و شاخص های تاب آوری در فرهنگ ایرانی، طراحی و راستی آزمایی ابزار بومی و پایلوت ابزار طراحی شده، شاخص سنجش تاب آوری شهری طراحی و طی چندین مرحله در محلات شهر تهران تهران اجرا شد.
شاخص تاب آوری در برابر حوادث ابزاری است کاملا بومی، جامعه محور، جامع و وزن داده شده که وضعیت تاب آوری شهر را بین عدد صفر (کمترین میزان) تا عدد یک (بیشترین میزان ممکن) در شش حیطه شامل حیطه های نهادی و حاکمیتی، اقتصادی، فیزیکی، فرهنگی و هم چنین حیطه زیست محیطی اندازه می گیرد.
هم اکنون سامانه پایش تاب آوری شهر تهران در سطح شهر، مناطق، نواحی و محلات و برای ۶۶ مولفه مختلف با وزن ها و ارزش های مختلف اندازه گیری شده و در دسترس مدیران شهری قرار دارد. مدیران شهری می توانند با استفاده از این سامانه وضعیت تاب آوری جغرافیای تحت مدیریت خود را بررسی کرده، وضعیت هر مولفه از مولفه های ۶۶ گانه را رصد کرده، نقاط قوت و یا ضعف جغرافیای مد نظر را در حیطه ها، زیر حیطه ها و مولفه های گوناگون ارزیابی کرد و بر اساس آن، برای ارتقای تاب اوری آن جغرافیا خاص برنامه ریزی نمایند.
*وضعیت معابر، پله ها و درکل مسیرهای مختلف شهر تهران چگونه است؟ آیا برنامه ای برای تدوین شبکه راه‌های اضطراری بحران زلزله شهر تهران انجام گرفته است؟
-در صورت وقوع زلزله ای با قدرت تخریب بالا، استفاده از بعضی خیابان ها امکان پذیر نیست. از طرفی حجم بالای تردد خودروها در سطح شهر، حرکت خودروهای خدماتی و امدادی را دچار اختلال می کند. این مشکلات در شرایطی ایجاد می‌شود که عملیاتی نظیر اطفای حریق، کنترل حوادث ثانوی، جستجو و نجات، انتقال مجروحین و بازرسی و تعمیر شریانهای حیاتی و تأسیسات شهری اهمیت عمده‌ای داشته و نیاز شدیدی به عملیات مقابله وجود دارد، عملیاتی که کاملاً به حمل‌ونقل در شبکه خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهر و خارج از شهر وابسته است. بر این اساس طرح «شبکه راه‌های اضطراری بحران زلزله شهر تهران» با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) آغاز و در حال حاضر آماده ابلاغ است.
*آموزش شهروندان و افزایش آمادگی آنها برای واکنش درست در ۷۲ ساعت اولیه بعد از وقوع بحرانی چون زلزله اهمیت ویژه ای دارد، با این حال به نظر می رسد که اقدامات انجام گرفته در مقایسه با جمعیت کنونی شهر تهران هنوز جوابگوی نیازها نیست. برای رفع این مشکل چه کاری انجام گرفته است؟
-برنامه جامع آموزش همگانی مدیریت بحران با همین هدف طراحی شده است. این برنامه، طرحی است فراگیر که چشم انداز، اهداف، قلمرو، راهبردها و سازوکارهای اجرایی و کنترلی مرتبط با فعالیت های آموزشی سازمان را حداقل برای یک دوره ۱۰ ساله مشخص می کند. مسلماً تدوین چنین طرحی، سرآغاز تعریف برنامه ها و پروژه هایی خواهد بود که می توانند اقدامات کوتاه مدت و میان مدت معاونت آموزش و مشارکت های مردمی سازمان و کمیته های آموزش ستاد مدیریت بحران شهر تهران را شکل دهند.
این پروژه در نهایت شامل ۱۵ برنامه آموزشی (عملیاتی) برای ارتقای سطح دانش و مهارت عمومی تمامی شهروندان تهرانی است. هر کدام از برنامه ها مشخص‌کننده مباحث در نظر گرفته شده و حداقل زمان مورد نیاز آموزش آنها است. بر این اساس ۷۵ طرح درس متفاوت با ذکر مشخصات دقیق اهداف، سرفصل‌ها، زیرفصل ها، روش های آموزشی و استانداردهای لازم‌الاجرا برای تدریس، تدوین شده است.
طرح پیش رو متناسب با نیازهای شهروندان و حوادث محتمل برای شهر تهران تدوین شده است و ساختار آن به گونه ای است که تمامی نهادهای مسئول در امر آموزش مطالب مرتبط با مدیریت بحران می‌توانند با بهره گیری از آن سرفصل های مربوطه را شناسایی و به دور از موازی کاری و همپوشانی، محتوای تخصصی خود را براساس استانداردها، نظرات کارشناسی و تجارب موجود، تدوین و به شهروندان در گروه‌های مختلف ارائه نمایند.
با تکمیل آموزش ها از سوی هر کدام از سازمان ها، شهروندان در حوزه مدیریت بحران به سطح قابل قبولی از نظر دانش و مهارت خواهند رسید تا بتوانند از آمادگی نسبی در مواجهه با بحران ها برخوردار شده و تهران را به شهری مقاوم و تاب‌آور تبدیل نمایند.
*درباره وضعیت پایگاه های مدیریت بحران شهر تهران نیز توضیح دهید؟
-طرح احداث پایگاه های مدیریت بحران در نواحی و محلات برای نخستین بار در تهران به اجرا در آمد و پس از آن به عنوان الگویی موفق در دستور کار مدیریت شهری سایر کلان شهرها نیز قرار گرفته است. بر اساس آخرین مصوبه شورای اسلامی شهر تهران (مورخ ۹۵/۱/۳۱) در دویست و پنجاه و دومین جلسه آن با عنوان «اصلاحیه مصوبه الزام شهرداری به در اختیار قرار دادن کلیه پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران به سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران» مقرر شده است ظرف مهلت دو سال سازمان ورزش شهر با احداث و بهره گیری از سالن های ورزشی اختصاصی بانوان به بهره برداری ورزشی از این پایگاه ها پایان دهد.
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران طی سال های اخیر تلاش کرده تا به منظور اجرای کامل برنامه های آموزشی خود، مدیریت کامل مجموعه پایگاه های مدیریت بحران را بر عهده گرفته و به همین منظور در تعامل کامل با دیگر سازمان ها و نهادهای عضو مجموعه مدیریت شهری و در قالب مهلت تعیین شده از سوی شورای اسلامی شهر تهران این برنامه در حال اجراست.
از میان پایگاه های مدیریت بحران ۳ پایگاه در مدیریت پیشین شهرداری در اختیار صدا و سیما برای ضبط برنامه های تلویزیونی و ۵۶ پایگاه در اختیار سازمان ورزش شهرداری برای ورزش بانوان قرار داده شده است. تا کنون یک پایگاه (ایثارگران) در منطقه ۲ از صدا و سیما پس گرفته شده و تولید و ضبط برنامه تلویزیونی در پایگاه منطقه ۱۳ (شهید ابراهیمی) متوقف شده و عوامل صدا و سیما در آنجا حضور ندارند و یک پایگاه دیگر واقع در منطقه ۳ کماکان در اختیار صدا و سیما قرار دارد که باید در اختیار سازمان قرار گیرد.
پایگاه های مدیریت بحران سرمایه ها و ظرفیت های مدیریت بحران پایتخت به شمار می آیند که باید در خدمت اهداف و ماموریت های این سازمان قرار گیرند و با توجه به تاکیدات شهردار تهران و اعضای شورای اسلامی شهر تهران روند واگذاری پایگاه های مدیریت بحران باید هرچه سریع تر طی شود. در همین خصوص شهردار تهران موکدا این موضوع را در مصاحبه اخیر خود با شبکه یک سیما مطرح کردند.
